برنامه هفت‌ساله مشکوة در مقطع دیپلم و دانشگاه تدوین شده است و از این حیث، دغدغه داوطلبان جدید در مورد برنامه آموزشی مشکوة مرتفع میشود؛ اما علی القاعده این برنامه برای دانش‌آموزانی که پایه هشتم متوسطه را تمام کردند و می‌خواهند وارد مشکوة (مدرسه امام جواد ع) شوند ممکن است با مشکلاتی مواجه شود؛ از این رو، مصاحبه‌ای با حجة الاسلام و المسلمین شمس‌اللهی معاونت آموزشی مدرسه امام جواد (ع) و عضو گروه تدوین برنامۀ آموزشی سیکل ترتیب داده‌ایم تا از روند تدوین برنامه آموزشی این مقطع مطلع گردیم.
لطف کنید خودتان را معرفی نمایید.
بنده از سال 1372 وارد حوزه علمیه مروی تهران و در سال 1380 وارد حوزه قم شدم و تا کنون در این حوزه مشغول تحصیل هستم؛ در طول سالهایی که در تهران تحصیل نمودم افزون بر اساتید فاضلی چون حجۀالاسلام والمسلمین کازرونی و ...، از اساتید بزرگواری چون مرحوم آیت الله مهدوی کنی(ره)، آیت الله خسروشاهی(ره)، مرحوم آیت الله مجتبی تهرانی(ره)، مرحوم آیت الله محمدتقی جعفری(ره)، مرحوم آیت الله خزعلی(ره) و ... استفاده کردم. در قم نیز از اساتید فراوان و فاضلی بهره ها بردم که از جملۀ آنها میتوان به آیات عظام مکارم شیرازی، جوادی آملی، شبیری زنجانی، وحید خراسانی و نیز آیت الله استادی، علامه مصباح یزدی و آیت الله دکتر عابدی اشاره نمود.
در کنار درسهای حوزه از سال 82 وارد موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی شده و مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری را در رشتههای دینشناسی و کلام و تاریخ تشیّع اثنی عشری گذراندم. همچنین در تدوین و ویراستاری جزوات و متون در زمینه‌های گوناگون علمی در موسسه امام خمینی و ... تلاشهایی داشته ام.
آیا همان برنامه هفت ساله ی رایج مشکات در دوره سطح، برای مقطع سیکل هم اجرا میشود؟
به نظر میرسد نمی توان به همان صورتی که این برنامه برای عزیزان دانشجو طراحی شده است را برای طلاب سیکلی هم پیاده کرد. طلاب دانشجو با طلاب سیکلی از حیث گیرایی و پختگی و از حیث دائرۀ اطلاعات عمومی تفاوتهایی دارند.
از طرف دیگر دانشجویان سن بالاتری دارند و محدودیتهایی دارند؛ مثلا محدویت زمانی دارند و نیز فراغت خاطر کمتری دارند. اما طلاب این مقطع فراغت فکری و زمانی بیشتری دارند و به همین دلیل نمی توان برنامه یکسانی را برایشان اجرا کرد. البته کلیات را از آن برنامه اصلی می گیریم و در این برنامه هم به اجرا در می آوریم تا انشاءالله خصوصیات همان حوزه با برنامه تحولی حفظ گردد.
اکنون یک سال می گذرد که مدرسه امام جواد ع افتتاح شده است و از اجرای برنامه تحولی مشکوة برای سنین ورودی سیکل یک سال گذشته است. تفاوت این برنامه در عمل با برنامه سایر مدارس چه بود؟ و چه مزایایی نسبت به برنامه مرسوم حوزه داشت؟
امسال شاید به اقتضای سال اول، تفاوت زیادی با سایر مدارس نداشتیم؛ ولی در سال های آینده تفاوت های بیشتری خواهیم داشت. که البته در تدوین برنامه درسی هم با عنایت حضرت امام زمان عج نسبت به برنامه رایج حوزه تغییراتی داده شده است.
طلاب سیکل چون بر خلاف طلاب سنین بالاتر آشنایی کمتری با ادبیات عرب دارند و به همین دلیل امکان داشت به دلیل پیچیده بودن متن درسی دلزده بشوند. برای رفع این مشکل از متن محوری به سمت محتوا محوری رفتیم. هم چنین برنامه را گام به گام طراحی کردیم. مثلا ابتدا به صورت کلی طلبه را با قواعد ادبیات آشنا کردیم و او را درگیر پیچیدگی های متون درسی به زبان عربی نکردیم.
کارگاه‌هایی هم برای صرف و نحو سامان دهی کردیم که مطالب در ذهن طلاب نهادینه شود تا به هدف اصلی که فهم قرآن و روایات است نزدیک شویم. تعداد طلاب این کارگاه ها را کم نموده و اساتید را بیشتر کردیم؛ بهگونهای که هر گروه 5 الی 7 نفره با یک استاد برنامه داشتند. از اساتید خواسته شده بود که در قالب مثالهایی از قرآن و نهج البلاغه، قواعد را پیاده کنند. هم چنین خواسته شد که به صورت شخص به شخص مشکلات افراد در این کارگاه ها برطرف گردد. خوشبختانه اساتید و طلاب بعد از اجرای این شیوه اجرایی، نظرات مثبتی نسبت به آن داشتند.
از دیگر برنامه های اجرا شدۀ مدرسۀ ما، درس مفاهیم قرآن و نیز درس حدیث بود که متن آن جزوهای از کتاب وسائل الشیعه «باب العشرة» بود. برای آن که طلاب در سال اول گام به گام بالا بیایند و از روبرو شدن با متون عربی یکه نخورند، سیاست حلقه ای بودن (و پله ای بودن) دروس که در طرح مشکوة وجود دارد، در این جا نیز پیاده شد.
آیا برنامه ای که برای ورودی های جدید اجرا میشود مطابق با برنامه سال گذشته است؟ اگر تفاوت دارد، لطف کنید این تفاوت ها را بیان بفرمایید!
طبق روایات برای این که مغبون نباشیم روز بعد ما با روز قبل ما نباید یکی باشد. باید رو به رشد باشیم و انشاءالله سعی خواهد شد نقصهای برنامۀ کنونی در سال آینده رفع گردیده و ارتقاء یابد. ما برای برخی متون از کتابهایی با ویژگی های بهتر استفاده خواهیم نمود.
به عنوان مثال در درس نحو، کتاب «سرآغاز نحو» که در شورای علمی مشکوة مورد تصویب قرار گرفت و در ورود به مطالب و دسته بندی آنها از سطح خوبی برخوردار است، بهره خواهیم گرفت؛ از نقاط مثبتش این است که زبانش فارسی است. ویرایش خوبی از لحاظ روانشناختی آموزش دارد و رنگ بندی مناسب آموزشی دارد.
در درس صرف، سال تحصیلی گذشته از کتاب «دانش صرف» استفاده کردیم؛ ولی امسال از کتاب «صرف مقدماتی» و «مهذّب الصرف» استاد احمد قاری استفاده خواهیم کرد. احتمال دارد این کتاب در آینده ای نزدیک در برنامه رسمی حوزه نیز قرار گیرد.
در بحث عقاید هم کتاب معارف و عقاید استفاده شد، ولی به دلیل حجیم بودن و داشتن نقائص بسیار، این کتاب را عوض خواهیم کرد. حتی در خود حوزه نیز احتمال تغییر این کتاب وجود دارد؛ از این رو انشاءالله کتاب عقاید استاد قائمی به عنوان کتاب آغازین عقاید، جایگزین این کتاب خواهد شد.
ارزیابی کلی شما از برنامه اجرا شده در سال اول چه بوده است؟
نقائصی در تدوین وجود داشت که مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت. در اجرا هم تجربه خوبی پیدا کردیم و انشاءالله وضعیت بهتری در سال تحصیلی آینده خواهیم داشت.
ولی با این حال برنامه مشکوة نسبت به حوزه های دیگر مزیت های خاص خود را داشت. ما مواد درسی خاصی داشتیم که سایر مدارس این دروس را نداشتند. مثل همین روایت خوانی یا مفاهیم قرآن.
کار تدوین برنامه کلی سطح برای مقطع سیکل به کجا رسیده است؟
تدوین برنامه کلی دوره بر عهده شورای علمی مشکات است. آنها به این نکته توجه داشته اند که برنامه ای ایده آل هست که به مقتضیات اجرایش توجه شود. گاهی برنامه ای ریخته می شود ولی در مقام اجرا آن برنامه اصلا قابلیت اجرا ندارد و یا نواقص زیادی خواهد داشت و یا مخاطبینش توان تحمل آن را ندارند.
این مجری برنامه است که نواقص را در طول مسیر پیدا می کند. نویسنده برنامه شاید درکی از مشکلات برنامه در کف میدان اجرا نداشته باشد. حال اگر نویسندۀ برنامه و مجری، جلسات مشترکی در طول اجرای برنامه داشته باشند و روز به روز برنامه را حک و اصلاح نمایند، این برنامه بسیار ایده آل تر خواهد بود. برنامه نویسانِ این طرح هم به این مطلب توجه داشتند و از مدیریت و آموزش مدرسه امام جواد ع درخواست کردند که برنامه مفید و اجرایی مورد نظر خود با توجه به طرح اصلی مشکوة را پیشنهاد دهند؛ بدین منظور با اساتید دروس مشورتهایی صورت گرفت و پیشنهاداتی به برنامه ریزان آموزشی- تربیتی طرح مشکوة داده شد.
سپس جلساتی با حضور مسئولین مدرسه امام جواد ع و افرادی از شورای علمی مشکوة و همچنین اساتیدی توانمند در تدریس همان دروس برگزار گردید. به حق می توان گفت جلسات مفیدی بود که مصوبات خوبی هم داشت. قرار شد برخی از مواد درسی جدید هم تدوین شود و سیر تدوین آنها مشخص گردید.
در هر صورت برنامه دو سال اول این طرح تدوین شده است و کار آن به پایان رسیده است ولی جای اصلاح هم باقی است تا به برنامه ایده آل نزدیک و نزدیک تر بشویم.
چه ویژگی هایی در تدوین این برنامه لحاظ شده و می شود؟
مهم ترین نکته توجه به منویات مقام معظم رهبری حفظه الله در تحول برنامه تحصیلی حوزه های علمیه است. از جمله فرمایشات ایشان، کوتاه شدن فرایند تحصیل در حوزه است که بعضی اوقات به فضای فرسایشی می افتد و انسان را از اصل هدف دور می کند. البته این کوتاه شدن به معنای حذف مواد آموزشی و برنامه های درسی نیست، بلکه به معنای بهینه سازی مواد درسی و روش اجرای آنهاست. برنامه ای تدوین شود که بیشترین استفاده از وقت و زمان طلاب صورت گیرد.
از دیگر نکات، قرآن و حدیث است که اصل هدف حوزه کار بر این دو منبع لایزال الهی و نشر آن می باشد. ولی گاهی ما در مقدمه متوقف شده و از ذی المقدمه غافل می شویم. تاکید بر قرآن و روایت نیز در مشکوة جزو اصول است.
از نکات دیگری که مورد توجه بوده است، سطح گیرایی طلاب مقطع سیکل بوده است. سعی شده که مطالب سنگین نباشد و با این سن سازگار باشد.
ولی در هر صورت چون این برنامه سالهای ابتدایی تدوین و اجرای خود را می گذراند، لازم است که طلابی وارد این حوزه بشوند که در عرصۀ جهاد علمی و اخلاقی مانند تکاوران و کماندو ها اولا صبر و تحمل بالاتری داشته و از سطح هوشی بالایی برخوردار بوده و در نهایت پر تلاش باشند.
در برنامه 7ساله طرح مشکوة که برای مقطع دیپلم و دانشگاه تدوین شده طلاب از سال دوم و سوم واحدهایی مانند اصول فقه و علوم عقلی دارند. آیا در برنامه مقطع سیکل نیز این دروس را داریم؟
در دو سال اول، این علوم تحلیلی در برنامه درسی طلاب وجود ندارد ولی مقدمات آن مثل درس منطق را خواهند داشت و مورد توجه خواهد بود؛ به هر حال مقتضیات سن طلاب این مقطع را نیز باید لحاظ کرد.
اگر صحبت انتهایی دارید بفرمایید!
در عصر انفجار اطلاعات و سالهایی که شاید نزدیک به ظهور حضرت حجت ع باشد، قرار داریم و باید خودمان را برای این امر آماده کنیم تا بتوانیم در این مهم سهمی داشته باشیم. سهم ما می تواند این باشد که در جهت اهداف نائب بر حق ایشان حضرت امام خامنهای حفظهالله حرکت کنیم و در جهت نظریه پردازی و عملی کردن منویات ایشان بکوشیم. انشاءالله این حرکت، مرضی رضای حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه باشد.